Artykuły

Z jednej strony jest to konsekwencja regulacji wprowadzających horyzontalne strategie Unii Europejskiej, w tym, w szczególności „Europejski Zielony Ład” (Green deal). Z drugiej, konsekwencji istotnych zmian w łańcuchach dostaw surowców i komponentów, zmian lokalizacyjnych w zakresie bazy produkcyjnej i wytwórczej gospodarki europejskiej w okresie po-pandemicznym oraz konsekwencji dla światowego i europejskiego handlu w wyniku agresji Rosji na Ukrainę oraz skutków sankcji i przeorientowania strumieni dostaw i światowych dróg transportu surowców i nośników energetycznych. Wszystkie te czynniki i trendy mające charakter światowy i  makroekonomiczny, w sposób szczególny, w sytuacji wysokiej dynamiki zmian klimatycznych –  wpływają na europejski sektor gospodarowania odpadami i europejski sektor recyklingu.

Zmienność regulacji i otoczenia prawnego

Niezwykle duża zmienność regulacji i otoczenia prawnego dla sektora gospodarowania odpadami.

Niezwykle szeroki zakres zmian  w zakresie wypracowania narzędzi regulacyjnych dla wdrożenia Europejskiego Zielonego Ładu, w szczególności:

Europejskia Strategia dla plastiku w systemie gospodarki cyrkularnej, („UE Strategy for Plastics in the Circular Economy”); Dyrektyw (EU) Parlamentu Europejskiego i Rady oraz Rozporządzeń wykonawczych KE;  w tym:  (Directive (EU) 2019/882 of the European Parliament and of the Council of 17 April 2019 on the accessibility requirements for products and services); Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko; (Directive (EU) 2019/904 of the European Parliament and of the Council of 5 June 2019 on the reduction of the impact of certain plastic products on the environment); „Inicjatywy oświadczeń środowiskowych”, zasady „do not harm”, „Inicjatywy wzmocnienia postaw konsumenckich na rzecz zielonej transformacji”, strategii „Od pola do stołu”, oraz Strategii bioróżnorodności i planu działań na rzecz zosobo-oszczędnej Europy (The Roadmap to a Resource Efficient Europe)

-  których stosowanie doprowadzi do lepszej harmonizacji i spójności przepisów z politykami i inicjatywami horyzontalnymi UE; stawiają szczególne wyzwania dla europejskiego sektora gospodarowania odpadami.

Prawno-regulacyjna funkcja Komisji Europejskiej, zmaterializuje się w postaci wydawania w najbliższym horyzoncie czasowym, obowiązujących bezpośrednio we wszystkich krajach UE rozporządzeń dotyczących m.in.: eko-projektowania, taksonomii odpadowej czy bezpośredniej odpowiedzialności wytwórców wynikającej z zasad rozszerzonej odpowiedzialności za produkt i opakowanie w odniesieniu do śladu środowiskowego. Podobnie jak w 2022 r.  weszły w życie obowiązujące w całej UE wiążące wytyczne KE w zakresie stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) w sektorze gospodarowania odpadami.   

Za intensywnymi zmianami regulacyjnymi na szczeblu unijnym podążają implementacje krajowe, które często pomimo że implementują tę samą Dyrektywę – wprowadzają w poszczególnych krajach rozbieżne rozwiązania prawne, które na jednolitym europejskim rynku recyklingu wprowadzają wiele zamieszania prawno-organizacyjnego.

Duża zmienność regulacyjna, niezwykle krótkie vacatio legis, brak jasnych definicji, wypracowywania skutecznych  rozwiązań oraz przewidywalności czasowej dla tworzonych nowych rozwiązań w  procesie tworzenia prawa to ewidentne zagrożenia, zarówno niezbędnych procesów inwestycyjnych jak i bieżącego sprawnego funkcjonowania sektora odpadowego. W szczególności, wydawane nowe przepisy nie uwzględniają dostatecznie potrzeby spójności prawnej pomiędzy poszczególnymi dziedzinami prawa; przepisy w ochronie środowiska nie zawsze są zharmonizowane z prawem budowlanym i planowania przestrzennego, energetycznym, pracy czy transportu drogowego. Przykłądowo nowa ustawa o odpadach wymaga zgodności lokalizacji instalacji gospodarki odpadami z zapisami miejscowego planu przestrzennego a terminy i procedury zmiany Krajowego i wojewódzkich planów gospodarowania odpadami nie nadążają za zmieniającymi się potrzebami w związku z rozwojem branży gospodarowania odpadami.                    

Pozwolenia i decyzje środowiskowe

Niezwykle skomplikowany proceduralnie proces uzyskiwania pozwolenia środowiskowego wymaga nie tylko uzyskiwania decyzji dla inwestycji początkowych, ale również w wielu przypadkach dla zmian technologicznych wynikających z postępu technicznego czy – nawet gdy ewidentnie zmiany dążą do zmniejszenia emisji i wpływu na środowisko – to aktualnie nawet kilkuletnie oczekiwanie na zmianę ewidentnie potrzebnej i obiektywnie uzasadnionej decyzji administracyjnej.
Dodatkowo, procedura środowiskowa umożliwia czasami, wieloletnie blokowanie procesu wydawania decyzji administracyjnych.

Wprowadzone w ostatnich latach regulacje w związku z pożarami składowanych czy magazynowanych odpadów czy nielegalnego importu odpadów, (co do zasady słuszne), ograniczyły skutecznie rozwój całej, prawidłowo funkcjonującej branży. W skomplikowany i wieloetapowy proces administracyjny uzyskiwania pozwoleń – dołączono kolejne organy i instytucje, w tym jednostki sektora ochrony przeciwpożarowej. Tym samym zwielokrotniono wymagania, ponad obowiązujący do tej pory obowiązek uzgadniania dokumentacji na etapie projektowania i odbioru przez specjalistów ochrony ppoż.

Przedłużające się postępowania administracyjne o wydanie lub zmianę decyzji środowiskowych spowolnią procesy inwestycyjne, co dla wielu podmiotów będzie oznaczało stały wzrost kosztów prowadzenia działalności (np. stała obsługa prawna inwestycji, brak zysków przy poniesionych nakładach itp.). Sytuacja ta będzie szczególnie negatywnie oddziaływać na mniejszych przedsiębiorców z sektora MŚP, którzy w przeciwieństwie do tych większych, mogą nie dysponować funduszami, by przez kilka lat utrzymywać proces inwestycyjny.

ROP

Aktualnie, brak jest dalej jasnych deklaracji regulatora w zakresie zasad i terminów wprowadzania przepisów w zakresie rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) w zakresie opakowań czy eko-projektowania i taksonomii. Brakuje również wiążącej deklaracji, co do wprowadzenia oraz terminów w tym zakresie, jak i w sprawie systemu kaucyjnego. Co ma przecież bezpośredni związek z możliwością osiągania celów strategii selektywnej zbiórki, wytwarzania strumieni odpadów dla procesów recyklingowych itp.

Wynikająca z niestabilności prawno-regulacyjnej, utrzymująca się niepewność i niestabilność dotycząca funkcjonowania systemu odpadowego w najbliższych latach (m.in. nt. poziomu  dopłat do konkretnych materiałów wprowadzanych na rynek w ramach ROP, sposobu określania poziomów recyklingu, wskazania, które frakcje pozostaną w systemie gminnym, a które np. w systemie kaucyjnym) w dalszym ciągu będzie zniechęcała wiele podmiotów z branży odzysku do nowych inwestycji.

Zagrożenia dla sektora

Zagrożenia dla sektora wynikają ze światowej sytuacji społeczno-ekonomicznej

• Europejska gospodarka równocześnie cierpi z powodu spadku popytu oraz kryzysu energetycznego duszącego podaż dóbr i usług. Liczone w setkach procent podwyżki cen energii elektrycznej i gazu ziemnego prowadzą do zmniejszenia produkcji, co z kolei skutkuje istotnym wzrostem kosztów prowadzenia działalności oraz nasileniem się i tak już bardzo mocnej - presji inflacyjnej.
  Szczególnie słabo zaprezentowały się w 2022 r. statystyki dla niemieckiego sektora usługowego, gdzie PMI spadł nieoczekiwanie mocno do zaledwie 45,4 pkt. w porównaniu do 47,7 pkt. w sierpniu.  To najgorszy rezultat od maja 2020 r. Odczyt dla niemieckiego sektora wytwórczego uplasował się na poziomie 48,3 pkt. (wobec 49,1 pkt. w sierpniu), co także sygnalizuje dalszy spadek aktywności ekonomicznej. Spadek aktywności ekonomicznej w całej strefie euro we wrześniu 2022 r. uległ również pogłębieniu, a aktywność przedsiębiorstw kurczyła się trzeci miesiąc z rzędu.
  Tempo spadku aktywności osiągnęło poziomy, które jeśli pominąć pandemiczne lockdowny były najszybsze od 2013 roku!                                                                               
  Patrzące w przyszłość wskaźniki takie jak napływ nowych zamówień, opóźnienia produkcyjne czy oczekiwania przyszłej produkcji wskazują na dalsze spadki aktywności w kolejnych miesiącach. Zważywszy  na powiązanie strukturalne gospodarki krajowej z rynkiem wspólnotowym, w szczególności gospodarką niemiecką oraz międzysektorowe łańcuchy wzajemnych korelacyjnych powiązań z pewnością również będzie dla sektora recyklingu bardzo odczuwalne i pro-recesyjne.
• Jednocześnie, rosnące ceny energii oraz niepewność dotycząca bezpieczeństwa energetycznego skłonią część firm do optymalizacji zużycia energii, inwestycji w OZE i szukania alternatywnych źródeł oszczędności (np. rozwój instalacji do produkcji biogazu, który będzie wykorzystywany do zasilania zakładu).  Zwiększy to zapotrzebowanie na inżynierów i specjalistów w zakresie OZE oraz audytorów, którzy będą w stanie oceniać efektywność działania firm i proponować im rozwiązania optymalizacyjne.
• Spowolnienie gospodarcze przy jednoczesnych obecnych i zapowiadanych na najbliższe lata wahaniach na rynku surowców, wzrost cen energii oraz przerwane łańcuchy dostaw wielu komponentów, jak również możliwe ograniczenia produkcji, (np. hut zważywszy na wysokie ceny energii w Europie i zaburzenie konkurencyjności kosztowej produkcji europejskiej gospodarki w stosunku do innych części świata) – stanowić będzie niezwykle istotny czynnik ryzyka w sektorze recyklingu surowcowego i gospodarki odpadami.
• Kolejne zagrożenia to m.in.: duża zmienność składu fizyko-chemicznego czy surowcowego strumieni odpadowych. Przykładowo wobec zagrożenia brakiem opału na zimę – obserwujemy na przełomie 2022 r. i 2023 r. tendencję istotnego spadku ilości  makulatury w strumieniu komunalnym, ( październik 2022 r.  już o ok. 7%).
• Wzrost kosztów transportu z powodu wzrostu cen paliw oraz wymagań prawnych w zakresie transportu odpadów, nie tylko BDO,  ( słyszymy o próbach objęcia transportu odpadów systemem SENT, stosowanym na potrzeby kontroli przemieszczania wyrobów akcyzowych) – to kolejny element stanowiący o ryzyku systemowym dla branży.
• Nierozpoznanym dostatecznie ryzykiem jest również, potencjalnie nierównomierny rozkład „pomocy publicznej” w poszczególnych krajach mający wpływ na zaburzenie równowagi rynkowej oraz konkurencyjności w ramach Wspólnoty.

Wyzwania i szanse dla europejskiego sektora recyklingu
Wyzwania dla europejskiego sektora recyklingu wobec wyzwań realizacji europejskich strategii horyzontalnych: Europejskiego Zielonego Ładu, gospodarki zeroemisyjnej w warunkach konieczności zapewnienia zaplecza surowcowego dla powracającej strukturalnie europejskiej produkcji.

• Brak dostatecznej ilości i jakości pracowników przy rosnących kosztach pracowniczych wzmocni tendencje w zakresie automatyzacji i robotyzacji procesów przetwórczych w sektorze recyklingu  a strukturalna potrzeba zachowania konkurencyjności na światowym rynku surowcowym spowoduje konieczność istotnego wsparcia innowacyjności procesów przetwórczych w sektorze.
• Również inne mega-trendy w światowym handlu i gospodarce dają szanse na wzmocnienie rozwój europejskiej i krajowej branży odpadowej i sektora recyklingu;
• W szczególności krajowy, polski sektor - zważywszy na jego potencjał, stosowane innowacje, nowoczesne instalacje oraz zmiany strukturalne – ma duży potencjał by stać się europejskim specjalistą w zakresie recyklingu materiałowego i co oczywiste utrzymać pozycję Recyklingu w zakresie Krajowej Inteligentnej Specjalizacji. (KIS).
• Konieczność zbilansowania strumieni powstających frakcji odpadowych w ramach UE oraz ich recyklingowe zagospodarowanie w celu wzmocnienia konkurencyjności europejskiego przemysłu przetwórczego to kolejne szanse ale też zobowiązanie sektora.
• Jednocześnie,  wobec sygnalizowanych wyżej zagrożeń i ograniczeń, przed sektorem gospodarki odpadowej i recyklingu otwiera się szereg możliwości i szans efektywnego rozwoju. Zapewnienie przewidzianych poziomów udziału w produktach finalnych surowców z recyklingu, odpowiednich poziomów selektywnej zbiórki odpadów, przewidziane oparcie systemu opłat środowiskowych od poziomu śladu węglowego, taksonomii w opakowaniach, eko-projektowania i zrównoważonej produkcji, nowych technologii ograniczania emisyjności, oszczędności energii i elektro-mobilności - to również w obiektywny sposób – szanse i nowe możliwości dla sektora.

AUTOR: Witold Chemperek, Wiceprezes Zarządu, Polska Korporacja Recyklingu Sp. z o.o.,  Członek Zarządu Klastra Gospodarki Odpadowej i Recyklingu – Krajowego Klastra Kluczowego